Misdaadgeld gedijt goed in die transactiekantoortjes

Het is druk in het geldtransactiekantoortje in de Bijlmer. De identiteitspapieren van de klanten, vrijwel allemaal van Afrikaanse afkomst, worden slechts vluchtig doorgekeken.
Klanten met een ondeugdelijk legitimatiebewijs moeten het tamelijk bont maken voordat ze daarop worden aangesproken, geeft de loketmedewerker desgevraagd toe. Zoals de man die meerdere malen per dag geld kwam incasseren, met een vals paspoort. "Maar toen ik zijn transactie weigerde, kwam hij even later terug met een echt legitimatiebewijs, alsof het de gewoonste zaak van de wereld was."

Veel kantoren weten valse papieren niet van echte te onderscheiden
Sinds 2002 moeten klanten van geldtransactiekantoren zich volgens de wet identificeren. Maar aan de meeste loketten heeft men nog steeds geen idee hoe ze valse buitenlandse papieren van echte moeten onderscheiden. General manager Vyash Baidjnath Misier van Suri-Change zegt er alles aan te doen om criminele klanten te weren. Paspoorten worden door Suri- Change altijd gescand, iets wat zelfs marktleider Western Union niet doet. "Maar je weet uiteindelijk nooit helemaal zeker of de persoon die voor je staat ook degene is die hij beweert te zijn."

Frank Engelsman van recherchebureau Ultrascan weet hoe makkelijk het is om money transfers te misbruiken voor criminele doeleinden. Deze week nog werd hij benaderd door een slachtoffer van Nigeriaanse oplichters dat hem een lijst met 91 transacties liet zien over een periode van één jaar, met bedragen die varieerden van 150 tot 500.000 euro. "Het slachtoffer had in totaal meer dan 180.000 euro aan de oplichters betaald. En geen van de money transferkantoren had hem gewaarschuwd, omdat hij als Nederlander toch wel vaak geld naar Nigeriaanse begunstigden stuurde." De Nederlander heeft inmiddels aangifte van oplichting gedaan, maar wordt nu bedreigd, zegt Engelsman: "De oplichters eisen 15.000 euro via een Western Unionkantoor, want anders dreigen ze iemand uit zijn omgeving te vermoorden"

De money transfers zijn populair bij criminelen, omdat ze nauwelijks sporen achterlaten. Bij politie en justitie vindt men de huidige maatregelen tegen misbruik van geldtransactiekantoren daarom niet ver genoeg gaan. "Money transfers zijn nog altijd kwetsbaar voor misbruik door verschillende criminele organisaties," valt in een recent rapport van de bovenregionale recherche te lezen. "In toenemende mate wordt het product money transfers geassocieerd met criminele activiteiten, zowel door consumenten als internationale opsporingsdiensten." Omdat de slachtoffers vaak buitenlanders zijn, dreigt het misbruik volgens het rapport zelfs het vertrouwen in het Nederlandse financiele stelsel te ondermijnen. Onderzoek heeft uitgewezen dat veel money transferkantoren de wet onvoldoende naleven. Niet alleen de identiteitscontrole laat te wensen over, veel baliemedewerkers blijken ook nog eens nauwelijks op de hoogte te zijn van hun eigen bevoegdheden en verplichtingen.

Kantoren doen verder onvoldoende eigen onderzoek, waardoor veel verdachte transacties helemaal niet worden gemeld. En informatie wordt niet onderling uitgewisseld.

In Nederland is een groot aantal aanbieders van money transfers actief. De twee grootste zijn Western Union en MoneyGram. Western Union, gevestigd in bijna alle postkantoren, heeft op dit moment alleen al in Amsterdam 33 agentschappen. Moneygram laat zich onder andere vertegenwoordigen door de wisselkantoren van Travelex en is te vinden in vrijwel alle grote NSstations. Verder zijn tientallen kleine kantoren actief, soms vanuit belwinkels en internetcaféés.

"Wij zijn sneller en goedkoper dan banken, daarom komen ze hier"

Directeur Nour Said van Atena Money Transfer vindt de argwaan van de overheid overdreven. Zijn kantoor in de Jan Evertsenstraat richt zich vooral op Marokkanen en verwerkt maandelijks circa duizend transacties, waarvoor 10 euro in rekening wordt gebracht, ongeacht de hoogte van het bedrag. "Vrijwel alle mensen die hier komen, maken geld over naar hun familie. Dat gaat om niet zulke hoge bedragen. Transacties van meer dan 3.000 euro verwerken wij niet. Mensen doenhun overboekingen bij ons om dat we sneller en goedkoper zijn dan de meeste banken, en vanwege onze service. Al onze loketmedewerkers zijn marokkaans."

Ook Vyash Baidjnath Misier van Suri-Change, met filialen in de Eerste van Swindenstraat en aan het Bijlmerplein, bestrijdt dat klanten bij geldtransactiekantoren duurder uit zijn dan bij banken. Suri-Change begon in 1990 en richtte zich vooral op de Surinaamse gemeenschap. Inmiddels verlegt het bedrijf zijn terrein ook steeds meer naar Marokkanen en Antillianen. "Voor een transactie naar Marokko brengen wij 5 euro in rekening. Met een spoedopdracht bij een bank ben je een stuk duurder uit. Bovendien hanteren wij vaak veel voordeliger wisselkoersen dan de banken."

Net als de kleine kantoren zeggen ook zowel Western Union als Moneygram zich in Nederland vooral op de migrantenbevolking te richten. "Het aantal uitgaande transacties is daarom veel hoger dan het aantal inkomende," aldus Moneygramwoordvoerder Peter Gore.

Zwarte lijsten van ongewenste klanten houdt Western Union niet bij, behalve de namen die door de Europese en Amerikaanse autoriteiten in verband worden gebracht met criminele of terroristische organisaties. "Zodra zo'n naam door ons systeem wordt herkend, wordt de transactie gestopt en geanalyseerd," zegt woordvoerder Ingo Heijnen.

Western Unionpartner De Postbank zegt wel degelijk aanvullend onderzoek te doen. "Wij kijken niet alleen naar de hoogte van het bedrag, maar ook naar de frequentie waarmee een klant een bepaald bedrag verstuurt," zegt woordvoerster Karin van der Pol. "Bij frequent gebruik, al dan niet in combinatie met hoge bedragen, wordt een klant geweigerd en dient hij aan Western Union te bewijzen dat hij deze dienst gebruikt voor legitieme doeleinden."

Vyash Baidjnath Misier van Suri-Change heeft wel een vermoeden waarom de omzet de afgelopen jaren zo gegroeid is. "Heel veel illegale kantoren zijn door de aangescherpte regelgeving gesloten. Er heeft een grote verschuiving plaatsgevonden, van ondergronds naar bovengronds. Dat is alleen maar positief, want alles wordt veel transparanter." Toezichthouder De Nederlandsche Bank is het daarmee eens. "Het misbruik van geldtransactiekantoren is de afgelopen jaren door de verscherpte regelgeving een stuk minder geworden," laat een woordvoerder weten. "Daarnaast zien we dat de sector zich ook de nodige inspanningen heeft getroost. Er is duidelijk sprake van een sanering van de branche."

Lakse vervolging leidt tot criminele coöperaties

Het straatbeeld in het centrum van de Nigeriaanse havenstad Lagos ziet er aan het begin van elke week onveranderlijk hetzelfde uit. Elke maandagochtend klokslag 9.30 uur vormen zich lange rijen wachtenden voor de Western Unionagentschappen op Allen Avenue. "Die rijen beginnen bij de banken en lopen door tot in de aangrenzende straten, " zegt Frank Engelsman van recherchebureau Ultrascan.

Via geldtransactiekantoren uit de hele wereld werd vorig jaar 16 miljard dollar naar Nigeria overgemaakt. Voor de eerste helft van dit jaar staat de teller opnieuw op acht miljard. Zeker driekwart van dat geld heeft volgens Ultrascan een criminele herkomst.

Een van de meest voorkomende misdrijven waarbij gebruik wordt gemaakt van geldtransactiekantoren is de zogeheten 419-fraude.

"Dit is een belangrijk instrument voor misdaadnetwerken die grensoverschrijdend opereren"

Daarbij proberen doorgaans Nigeriaanse bendes mensen op te lichten door hen hoge beloningen in het vooruitzicht te stellen, bijvoorbeeld een erfenis of een prijs in een loterij, als ze bereid zijn eerst enkele kosten voor hun rekening te nemen. Recent Nederlandse onderzoek naar zo'n bende wees uit dat 65 verdachten, vrijwel allen Nigerianen, van 2001 tot 2007 ruim 11 miljoen euro via money transfers hadden weggesluisd. Verreweg de meeste transacties vonden plaats bij agentschappen in Amsterdam Zuidoost. Maar ook andere criminele netwerken maken misbruik van money transfers. Bij verschillende grote onderzoeken naar Bulgaarse bendes die zich bezighielden met vrouwenhandel en gedwongen prostitutie, Roemeense pinpasfraudeurs en de Colombiaanse drugsmaffia, werden enorme bedragen via geldtransactiekantoren overgemaakt.

Om welke transacties gaat het en hoe groot is het misbruik?
Money transfers zijn transacties van en naar het buitenland waarbij geen bank- of girorekening hoeft te worden gebruikt. Het is een relatief dure methode om geld te versturen, want voor elke transactie moeten "verzendkosten" worden betaald. De kosten verschillen per aanbieder, maar voor bedragen tot 50 euro wordt al snel zo'n 10 euro in rekening gebracht. Hoe hoger het bedrag, des te meer kosten. Money transfers zijn daarom bij uitstek geschikt om geld te sturen en te ontvangen in landen waar een solide bankenstelsel ontbreekt.
Nederland daarentegen telt meer dan voldoende betrouwbare banken. Toch is het aantal money transfers de laatste jaren explosief gestegen. Tussen 2003 en 2004 groeide de omzet van geldtransactiekantoren zelfs met 27 procent. Amsterdam alleen al telt momenteel tientallen geldtransactiekantoren, de meeste in Zuidoost.

De Nederlandsche Bank schat dat met de overboekingen via geldtransactiekantoren in Nederland inmiddels jaarlijks circa één miljard euro gemoeid is. Een aanzienlijk deel daarvan is afkomstig van criminele organisaties, vermoedt de politie.

Van alle ongebruikelijke transacties die banken en financiele instellingen moeten melden, bestaat het overgrote deel uit money transfers. In 2004 namen ze twee derde, om precies te zijn 67 procent, van alle ongebruikelijke transacties voor hun rekening. Een jaar later was dat gegroeid naar 72 procent. En in 2006 ging het om 85 procent van alle meldingen.

Naar de totale omvang van het misbruik blijft het gissen. Op basis van het aantal onderzochte transacties wordt de jaarlijkse verdachte geldstroom geschat op circa honderd miljoen euro.
Maar dat is volgens onderzoekers slechts het topje van de ijsberg. Gezien het enorme aantal meldingen van ongebruikelijke transacties "meer dan 170.000 per jaar " waar geen onderzoek naar wordt verricht, moet aangenomen worden dat het werkelijke misbruik veel hoger is.

"De money transfer is uitgegroeid tot een van de belangrijkste instrumenten voor grensoverschrijdende criminele netwerken," zegt Engelsman. "Vanwege de lage prioriteit die opsporingsdiensten aan het fenomeen geven, is het nu al tot samenwerking gekomen tussen van oorsprong totaal verschillende criminele organisaties. Drie jaar geleden hadden de meeste Roemenen een donkere meneer uit West-Afrika nog geen hand durven geven. Nu komt samenwerking op het gebied van transport van geld, goederen en mensen veelvuldig voor."

In een deze maand verschenen rapport pleiten onderzoekers van de bovenregionale recherche voor een breed scala aan maatregelen om misbruik van money transfers te voorkomen. Zo vinden ze dat er een overkoepelende organisatie moet komen die waakt over het zelfreinigend vermogen in de bedrijfstak. Verder moeten de geldtransactiekantoren voortaan klantprofielen opstellen en verplicht worden om zwarte lijsten met ongewenste klanten uit te wisselen.

De kwaliteit van de baliemedewerkers moet omhoog en hun veiligheid moet beter gewaarborgd worden, zodat ze niet langer transacties laten passeren uit angst voor de klant.
Kantoren moeten voortaan zelf potentiële slachtoffers van 419-fraude waarschuwen als ze geld willen overmaken naar verdachte klanten " zo niet, dan kunnen ze aansprakelijk worden gesteld. Verder wil het rechercheteam dat er een limiet komt op de bedragen en de aantallen transacties die in Nederland worden uitgevoerd, en moet het aantal kantoren in bepaalde gebieden worden beperkt. Scannen van paspoorten moet overal verplicht worden, en omdat veel money transferkantoren zijn gevestigd in belwinkels en internetcaféés, zouden bezoekers zich daar voortaan ook moeten legitimeren.

Frank Engelsman van Ultrascan betwijfelt of criminelen zich door dit soort maatregelen zullen laten afschrikken. Hij ziet veel meer in internationale samenwerking.
"Ik ben voorstander van een per land gecentraliseerde aanpak van grensoverschrijdende criminele netwerken, gekoppeld aan een zeer toegankelijk meldpunt voor het publiek en gedupeerden. Verder zou er één formaat van aangiftes voor dit type fraude binnen Europa moeten komen, zodat de gegevens van gedupeerden die aangifte in hun eigen land doen, eenvoudig in de systemen van andere landen zijn in te voeren."